Prikkel het brein en verklein het risico op een hersenaandoening

Wat is je favoriete boek? Daar moet Kamran Ikram flink over nadenken. Geen probleem, want het is juist goed om je brein te stimuleren, zegt de neuroloog. ‘Als je weinig wandelt en beweegt, verlies je spiermassa, gaat je uithoudingsvermogen achteruit en loop je eerder kans een lichamelijke ziekte te krijgen. Wij denken dat het ook zo werkt met de hersenen. Door regelmatig je brein te prikkelen, kun je het risico op hersenaandoeningen verkleinen.’

 

Aan het woord is Kamran Ikram. Hij is neuroloog in het Erasmus MC en binnen ERGO hoofdonderzoeker neuro-epidemiologie. De achternaam Ikram komt vaker voor bij ERGO: Kamrans broer Arfan is de onderzoeksleider. Beiden zijn geïnteresseerd in de hersenen. Waar Arfans aandacht binnen ERGO vooral uitgaat naar dementie, heeft Kamran zich toegelegd op herseninfarcten en -bloedingen en de ziekte van Parkinson.

 

 

Aansluiten bij interesses
Kamran houdt van lezen; dat is een manier waarop hij zijn hersenen vaak aan het werk zet. ‘Maar er zijn veel meer methoden om je brein te stimuleren’, zegt hij. ‘Denk aan schaken, rekenen of puzzels oplossen. Mijn advies: doe vooral wat aansluit bij je interesses. Ik maak weer de vergelijking met lichamelijke activiteiten: de ene persoon houdt van wandelen, de andere van fietsen en weer een andere van fitness. Als je kiest voor een activiteit die je eigenlijk niet zo leuk vindt, is de kans groot dat je je motivatie verliest en ermee ophoudt. Vond jij dus vroeger op school rekenen geen fijn vak? Probeer dan niet je hersenen te prikkelen door rekenoefeningen te doen.’

 

Uitdagend
Waarom vergroot lezen de kans op een goede conditie van de hersenen? Kamran: ‘Als je leest, komt er veel informatie binnen die door je hersenen moet worden verwerkt. Je moet ook een verband leggen met wat je eerder hebt gelezen. Of je denkt na over wat er mogelijk komen gaat. Natuurlijk, tv-kijken kun je ook heel gepassioneerd doen, maar daar zie je vaak toch dat mensen achterover hangen en de informatie over zich heen laten komen. Ik zeg niet dat lezen per se beter is dan tv-kijken: het gaat er uiteindelijk om of de activiteit uitdagend is voor je hersenen.’

Dat laatste is zeker het geval bij wie een roman leest. Kamran: ‘Op basis van de tekst maak je je een voorstelling. Je vult dingen in met je eigen fantasie. Daarom vind ik een boek meestal leuker dan de verfilming ervan. Bij een film krijg je de informatie aangeboden, bijvoorbeeld over de karakters en de situaties. Als je leest, bedenk je die zelf voor een groot gedeelte. Je creëert je eigen visie in plaats van dat je de visie van de regisseur volgt.’

 

Waarderen
Als middelbare scholier was Kamran nog geen fervent liefhebber van literatuur. ‘Mijn voorkeur ging meer uit naar vakken als wis- en natuurkunde: disciplines waarover ik nog altijd boeken lees. Tijdens Nederlands maakte ik kennis met bijvoorbeeld De Aanslag van Harry Mulisch en de Donkere Kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans. En voor Engels lazen we schrijvers als Shakespeare. Ik kon het destijds nog niet zo waarderen; mijn voorliefde ontstond toen ik twintiger was.’

Maar toen was het goed raak ook, herinnert Kamran zich. ‘Ik begon klassiekers uit de wereldliteratuur te lezen, zoals Jozef en zijn broers van Thomas Mann en Oorlog en Vrede van Lev Tolstoj. Daar ben ik tot op de dag van vandaag mee doorgegaan; ook na een werkdag probeer ik meestal nog te lezen. Ik ben nu bezig in Moby-Dick van Herman Melville. Dat is het beroemde boek over de jacht op een witte potvis. Ik vind het mooi om een werk van eeuwen geleden te lezen en daarin situaties tegen te komen die ook van toepassing zijn op onze tijd.

Neem het werk van Shakespeare; dat is ruim vier eeuwen geleden geschreven, maar kan ons nog altijd aanspreken of inspireren.’

 

‘Ik ben gedichten in Urdu tegengekomen die een verrijking zijn voor mij’
Dat overkomt Kamran ook bij lezing van boeken uit een héél ander genre. Hij legt uit: ‘Mijn ouders zijn afkomstig uit Pakistan. Daardoor ben ik bekend met twee talen die in Pakistan worden gesproken: Urdu en, in mindere mate, Punjabi. Nadat ik veel Europese literatuur had gelezen, begon ik me af te vragen: wat is er in de loop van de eeuwen geschreven in andere landen? Vanuit die interesse ben ik me gaan verdiepen in Urdu-schrijvers uit Pakistan en India, zoals Mohammed Iqbal en Mirza Ghalib. Omdat er ook enige overeenkomsten zijn tussen Urdu en Farsi, heb ik recent een gedichtenbundel gekocht van Hafiz, een Perzische dichter uit de veertiende eeuw. Ik ben benieuwd of ik dat zal kunnen begrijpen. Het is een verrijking: ik ben in gedichten metaforen – vergelijkingen – tegengekomen die ik nog niet kende.’

 

Zenuwstelsel
Kamran is gedurende veertig procent van zijn werktijd actief als neuroloog in de kliniek. Een neuroloog is een medisch specialist die patiënten ziet die een aandoening hebben van het zenuwstelsel. Het zenuwstelsel begint bij de hersenen en loopt door naar het ruggenmerg, van waaruit zenuwbanen richting de spieren gaan. Kamran richt zich op de bloedvaten die naar de hersenen lopen.

‘Tijdens de overige zestig procent concentreer ik me op andere werkzaamheden, zoals onderzoeken binnen ERGO’, vertelt hij. ‘Onze onderzoekstak is vooral gefocust op hersenaandoeningen bij ouderen. Hoe vaak komen die voor? Omdat ERGO-deelnemers over een langere periode worden gevolgd, kunnen we ook vaststellen hoeveel nieuwe gevallen erbij komen. Vervolgens willen we weten: waarom? Wat zijn oorzaken van hersenaandoeningen op latere leeftijd? Het bijzondere van ERGO is dat veel verschillende expertises gegevens verzamelen over de deelnemers en dat ze nauw met elkaar samenwerken. Er worden bijvoorbeeld MRI-scans gemaakt, er worden looppatronen bekeken, er worden vragen gesteld over de leefstijl. We proberen verbanden te achterhalen tussen dit soort informatie en hersenaandoeningen. ‘

Kamran vervolgt: ‘Bij hersenaandoeningen hebben we vooral oog voor eventuele relaties met factoren op het gebied van hart en bloedvaten. Voorbeelden daarvan zijn de bloeddruk, de cholesterolinname en diabetes mellitus (suikerziekte). Wat is de invloed daarvan bijvoorbeeld op het ontstaan van een herseninfarct of Parkinson?’

 

Risico verkleinen
Mede dankzij ERGO is het inzicht ontstaan dat dementie niet automatisch moeten worden geaccepteerd als een ouderdomsaandoening waartegen niets te doen is. Kamran: ‘We weten nu dat er een verband is tussen een slechte staat van bloedvaten – zoals een hoge bloeddruk en cholesterolgehalte – en dementie. Een gezonde leefstijl, denk bijvoorbeeld aan niet-roken, helpt dus niet alleen een hart of -herseninfarct te voorkomen of uit te stellen, wat we al langer wisten. Nee, je kunt zo óók het risico op dementie verkleinen. In een studie hebben we gezien dat als we factoren op het vlak van hart en bloedvaten zouden kunnen wegnemen, we dan ongeveer 25 tot 30 procent van de dementie gevallen kunnen voorkomen.’

 

Minder bekende soorten
Welke stappen hoopt Kamran in de komende jaren te zetten met ERGO? ‘Tot dusver heeft onze focus vooral gelegen op beroertes en dementie. Maar dementie is een overkoepelend begrip: Alzheimer is de bekendste vorm, maar er zijn er nog veel meer. Hetzelfde geldt voor beroertes: het herseninfarct is hiervan het meest voorkomende type, maar er zijn meer vormen. Binnen ERGO zijn we sterk in grote getallen, in hersenaandoeningen die zich het vaakst voordoen. Het is een uitdaging ook grip te krijgen op de subtypen, de vormen die minder vaak voorkomen. Ik bedoel daarmee dat we willen weten hoe vaak deze typen voorkomen en wat de oorzaken zijn. Ook bij deze hersenaandoeningen willen we aanknopingspunten vinden om ze te kunnen vermijden.’

 

Advies
Toch nog even terug naar de openingsvraag: wat is Kamrans favoriete boek? Of beter nog: heeft hij een leestip voor ERGO-deelnemers? Kamran moet het antwoord schuldig blijven: ‘Ook bij lezen geldt dat je het best iets kunt kiezen wat aansluit op jouw interesses. Dat ik geboeid een boek van Thomas Mann heb gelezen, betekent niet meteen dat een ander dat ook zal doen. Mijn belangrijkste advies is: doe iets wat je hersenen prikkelt én wat je leuk vindt.’

 

Oratie

Enige tijd geleden is Kamran benoemd tot hoogleraar met de leeropdracht Klinische Neuro-epidemiologie.

 

Hij heeft dit ambt op vrijdag 13 mei 2022 aanvaard door in het openbaar een rede uit te spreken.

De titel van zijn rede was: 

 

Voorbij het gezond verstand: Mijn dialoog met de natuur. Een gebed voor populaties, patiënten en pupillen. 

 

U kunt plechtigheid terugzien door hier te klikken.